Η Αθαμανία βρίσκεται σε υψόμετρο 960 μ. στη σκιά του υψηλότερου όρους των Τζουμέρκων και όλης της νότιας Πίνδου καθώς και ένατο υψηλότερο της Ελλάδας, τη Κακαρδίτσα (2429 μ.). Είναι πνιγμένη στο πράσινο και τα ποτάμια - ρεματιές – εξ ου και το όνομά της κατά την Τουρκοκρατία Μουτσιάρα - το μέρος που αναβρύζει νερό. Το σημερινό της όνομα προέρχεται από την αρχαία Αθαμανία που κατά την αρχαιότητα περιελάμβανε τα γύρω μέρη.
Την Αθαμανία την διασχίζει ένας ήσυχος χείμαρρος ο Γαρδικιώτης που χύνεται στον Μουτσιαρίτη ( έναν από τους παραποτάμους του Αχελώου )και χωρίζει το χωριό στα δύο που οι ντόπιοι αποκαλούν μαχαλάδες και οι οποίοι επικοινωνούν με ένα μικρό ξύλινο γεφυράκι που ολοκληρώνει το γραικό χαρακτήρα του χωριού. Το χειμώνα η Αθαμανία κλείνει αφού οι κάτοικοί της κτηνοτρόφοι στην πλειοψηφία και υλοτόμοι, κατηφορίζουν για τα χειμαδιά και επιστρέφουν ξανά το καλοκαίρι.
Το πανηγύρι του χωριού γίνεται στις 26 Ιουλίου της Αγίας Παρασκευής .Ο εορτασμός ξεκινά με πανηγυρική λειτουργία στην Ι.Ν. της Αγίας Παρασκευής. «σηκώνουν το ύψωμα» στο προαύλιο της εκκλησίας και μοιράζονται στους εορταζόμενους μπουκετάκια μικρών λουλουδιών. Το πανηγύρι διεξάγεται στην πλατεία του χωριού με τη συμμετοχή παραδοσιακής ορχήστρας.
-Η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής (1849),είναι και η σπουδαιότερη εκκλησία η οποία βρίσκεται στο κέντρο του χωριού. Αγιογραφήθηκε από τον Σαμαρινιώτη ζωγράφο Αθανάσιο Δημητρίου (1865). Παλαιότερα είχε πολλούς μοναχούς και 12 κελιά, τα οποία κατέρρευσαν με το πέρασμα του χρόνου. Το νεότερο χτίσμα που βρίσκεται δίπλα επί τουρκοκρατίας χρησίμευε ως σχολείο και έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο.
-Το ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία(20 Ιουλίου) , με τους κατοίκους να μοιράζονται ντόπιο ψητό κρέας και άλλα τοπικά εδέσματα.
-Το ξωκλήσι των 12 Αποστόλων (30 Ιουνίου ), με το μαγείρεμα σε σούπα, με πρόβειο κρέας και πλιγούρι και ντόπια γιαούρτι.
-Το ξωκλήσι του Αι Γιάννη (29 Αυγούστου), υπάρχει παλιά εικόνα του Ιωάννου του Προδρόμου. Εορτάζεται η αποτομή του Ιωάννη του Προδρόμου και λόγω της νηστείας κατά τη διάρκεια της «διάκλησις» που ακολουθεί τη δοξολογία προσφέρεται στους παρευρισκομένους φασολάδα.
-Η εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος (6 Αυγούστου), όπου δίνεται ψάρι.
-Η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου (1900) (16 Αυγούστου) . Σώζονται παλιές τοιχογραφίες και οι εικόνες της «Αγίας Κυριακής» και του «Αγίου Μαντηλίου».
Αξίζει να επισκεφτεί κάποιος τον ανακαινισμένο (πρόγραμμα Leader) νερόμυλο που βρίσκεται δίπλα στο ποτάμι και το πέτρινο σχολείο όπου επιβιώνει δίπλα στην εκκλησία της Αγίας Παρασκευής και έχουν ανακυρυχθεί διατηρητέα.
Σημαντική είναι η πολιτιστική δράση των δυο συλλόγων του χωριού του Εκπολιτιστικού και Μορφωτικού Συλλόγου Αθαμανίας «Ο Αθάμας» και του Συλλόγου των απανταχού Αθαμάνων «Η Αγία Παρασκευή» ο οποίος ιδρύθηκε το 1935 με έδρα τον Πειραιά.Το πρώτο σαββατοκύριακο του Αυγούστου ο πολιτιστικός σύλλογος «Ο Αθάμας» διοργανώνει γλέντι στην πλατεία του χωριού με μουσική, χορό και λαχειοφόρο. Η Αθαμανία αποτελεί το πεδίο εκκίνησης για την ανάβαση , στις κορυφές των βουνών που βρίσκονται στα όρια της Ηπείρου με την Θεσσαλία. Οι ορειβατικοί σύλλογοι trikalasport και soxt διοργανώνουν εκδρομές στην περιοχή.
Οροσειρές
Η επιβλητική Κακαρδίτσα 2.429μ. Η Κακαρδίτσα είναι ένα ορεινό συγκρότημα με τρία βουνά: Ο κύριος όγκος σχηματίζει μια μακρόστενη κορυφογραμμή με ψηλότερη κορυφή την Κακαρδίτσα που προσφέρει υπέροχη θέα αφού δεσπόζει στην περιοχή. Ανατολικά βρίσκεται το βουνό της Παχτουρνιάσκας και βόρεια ο Καταραχιάς. Το συγκρότημα χωρίζεται από τα Τζουμέρκα με το ρέμα των Μελισσουργών. Η Κακαρδίτσα είναι ένα γυμνό βουνό αλλά με άφθονα νερά που τροφοδοτούν τον Άραχθο και τον Αχελώο, και αποτελεί το φυσικό όριο μεταξύ των νομών Τρικάλων και Άρτας. Από εδώ φαίνεται η λίμνη των Ιωαννίνων. Στην Κακαρδίτσα ανήκει η υψηλότερη κορυφή της οροσειράς με υψόμετρο 2.429 μέτρα,η οποία βρίσκεται ανάμεσα στα χωριά Μελισσουργοί και Αθαμανία. Άλλες υψηλές κορυφές της Κακαρδίτσας είναι οι: Καταραχιάς (2.299μ), Χίλια εξήντα (2.253μ), Τσούμα Πλαστάρι (2.188μ) , Κρυάκουρας (2.100μ), Φούρκα (2.100μ), Καταφύγι (2098.) και Βαρικό (2.007μ).Οικισμοί χτισμένοι περιμετρικά της Κακαρδίτσας είναι οι Καλαρρύτες, το Ματσούκι, οι Μελισσουργοί, το Γαρδίκι και η Αθαμανία. Η ανάβαση στην κορυφή Περτούσα είναι, επίσης, αξιόλογη για τη θέα που προσφέρει, καθώς και για τη ΔρακότρυπαΕυκαιρία για ευχάριστο περίπατο αποτελούν οι βρύσες σουπωτό, αγκαθάκι και σγούρου.
Η κορυφή Περτούσα 1.944 μ. Στα νοτιοανατολικά του χωριού υπάρχει η κορυφή Περτούσα 1.944 μ. με την «Δρακότρυπα» που τη διαπερνά. Η Δρακότρυπα, λόγω του μεγέθους της, έχει δημιουργήσει το μύθο της Αγίας Παρασκευής, η οποία λέγεται ότι σκότωσε το δράκο που ετοιμαζόταν να κάνει ζημειά στο χωριό και ο οποίος πέφτοντας άνοιξε μεγάλη τρύπα. Περιβάλλεται επίσης από τις κορυφές Διακόπια και Κράλη
Η κορυφή Πλούν/Παχτουρνιάσκα 1.708 μ Η Μακριά Ράχη ή Πλούν ή Μαμαλί , όπως το αποκαλούν οι ντόπιοι. Εκεί υπάρχει ένας μεγάλος καταρράκτης, ρέματα και το δάσος της οξιάς. Είναι μια ιδιαίτερη κορυφογραμμή που ξεκινά από την μεγάλη γέφυρα του Ασπροποτάμου που έχουμε συνηθίσει να λέμε γέφυρα "Αλεξίου", και σμίγει νοτιοδυτικά με τα Τζουμέρκα (Περτούσα) και ρίχνει τη σκιά του στο Γαρδίκι και την Αθαμανία ενώ στις ανατολική πλευρά βρίσκεται το Παλαιοχώρι και δεξιά το Παχτούρι.
Η κορυφή Καταραχιάς 2.380 μ. Στις δυτικές πλαγιές της Πίνδου ανηφορίζαμε για να ανεβούμε σε μια από τις ψηλές κορφές αυτής της οροσειράς. Καταραχιάς είναι η ονομασία αυτής της κορφής που το υψόμετρό της είναι 2.380 μ. Το χωριό Τζούρτζια είναι χτισμένο στις πλαγιές του Καταρραχιά . Αξίζει τον κόπο να περπατήσουμε για 2 ώρες μέχρι το "Μαντάνι του Διαβόλου", έναν από τους πιο θεαματικούς καταρράκτες της πατρίδας μας, που κατεβάζει άφθονο νερό ακόμη και στην καρδιά του καλοκαιριού. Βρίσκεται στα αριστερά της νέας ορεινής διάβασης που συνδέει την Ήπειρο με τη Θεσσαλία και συγκεκριμένα αριστερά από χαλίκι με Καλαρρύτες. Μπροστά μας ένα ατελείωτο σύμπλεγμα ορέων, κορυφών, υψιπέδων, κοιλάδων και φαραγγιών, μια πανδαισία για όλους. Δυτικά είναι οι πλαγιές των υψωμάτων που πηγάζει ο καλαρρύτικος παραπόταμος του Αράχθου, πιο νότια, τα Αθαμανικά Όρη ή Τζουμέρκα 2.469μ. με εντυπωσιακή την Στρογγούλα και στην πλαγιά της να είναι κτισμένο το χωριό Πράμαντα, πιο αριστερά τα χωριά Μελισσουργοί και Ματσούκι. Πιο δυτικά μας είναι σκαρφαλωμένα στις πλαγιές της Πίνδου αναρίθμητα γραφικά χωριουδάκια, με χαρακτηριστική λαϊκή αρχιτεκτονική απόλυτα εναρμονισμένη με το περιβάλλον, τα οποία προσελκύουν πολλούς επισκέπτες, όπως είναι οι Καλαρρύτες- Συρράκο. Υπάρχει κι ένας χωματόδρομος που ανεβαίνει αρκετά ψηλά στο Περιστέρι και πλησιάζει μέχρι τις πηγές της Βερλίγκας (απ' όπου πηγάζουν 3 μεγάλα ελληνικά ποτάμια: ο Αχελώος, ο Άραχθος και ο Πηνειός).
Βρύσες
- Βρύση στην κεντρική πλατεία του χωριού, η οποία παλιά ήταν σκεπαστή με κολώνες πέτρινες και στρογγυλεμένες άκρες.
- Μπατάλα.Βρίσκεται κοντά στον Ι. Ν. Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, είναι η παλιότερη πέτρινη βρύση και το νερό της είναι πόσιμο.
- «Σουπωτό», βρίσκεται στη θέση «Πρόδρομος», έξω από το χωριό.
- Βρύση «Αγκαθάκι» μέσα σε δασώδης περιοχή.
- Βρύση «Σγούρου», στην Κακαρδίτσα με πολύ κρύο νερό.
Η Αθαμανία είναι είναι ένα χωριό που επιτρέπει στον ταξιδιώτη να έρθει σε επαφή με την φύση. Ο καθαρός αέρας, η απλότητα, η ηρεμία, η ζεστή φιλοξενία είναι μερικά απο τα πλεονεκτήματα του αγροτουρισμού και θα τα βρείτε στην περιοχή μας.
Στο Αρχοντικό Βελούσι, σας προσφέρουμε διαπροσωπική , άμεση και ανθρώπινη σχέση και σύντομα απο φιλοξενούμενος θα γίνεται ο φίλος μας. Μπορείτε να κάνετε οικογενειακές διακοπές, διακοπές με παρέα, όλες τις εποχές του χρόνου.
Εδώ μπορείτε να απολαύσετε απλόχερα ότι προσφέρει η φύση, από χειροποίητες μαρμελάδες, ντόπιο τραχανά, τσάι του βουνού, λικέρ απο κράνα, γλυκά του κουταλιού, χειροποίητες πίτες, ντόπιο κρέας, ντόπιο μέλι. Μπορείτε να επισκευθείτε μια φάρμα ζώων και να δείτε την βοσκή, το άρμεγμα των ζώων και να μάθετε πως παράγεται το φρέσκο γιαούρτι και το τυρί.
Μπορείτε να πάρετε πληροφορίες για την χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής. Περιδιαβείτε το εθνικό πάρκο, όπως έχει χαρακτηριστεί η ευρύτερη περιοχή των Τζουμέρκων μεταξύ των Νομών Ιωαννίνων, Άρτας και Τρικάλων. Απολαύστε την μοναδική φυσική ομορφιά.
Μπορείτε να επιδοθείτε σε κολύμπι, ψάρεμα, πεζοπορία, εύρεση φαγώσημων μανιταριών, ορειβασία, κυνήγι να συμμετέχετε σε δραστηριότητες extreme σπόρ (κανόε- καγιάκ, rafting, monoraft κ.α.)...Αν αντιθέτως, στόχος των διακοπών σας είναι η απόλυτη ηρεμία - σωματική και πνευματική - απλά απολαύστε το πρωινό σας ξύπνημα με το κελάηδημα των πουλιών και τον ήχο των νερών του ποταμού, πίνοντας τον καφέ σας στην βεράντα.
Αθαμανία -Παράδοση
Οι κάτοικοι των 10 εκ του συνόλου των 12 χωριών του Ασπροποτάμου, ή απλά Άσπρος ή (στα Βλάχικα) Αράου Άλμπου, είναι δίγλωσσοι στο σύνολό τους, δηλαδή εκτός της ελληνικής γλώσσας ομιλούν και το βλάχικο γλωσσικό ιδίωμα της περιοχής. Οι κάτοικοι δύο χωριών που δεν ομιλούν σήμερα τα βλάχικα είναι η Μηλιά (Αμέρ’ου) και η Αθαμανία (Μουτσάρα). Οι καταγόμενοι από την περιοχή του Ασπροποτάμου ανήκουν στη πολιτισμική κοινότητα των Βλάχων και στο σύνολό τους ήταν και είναι μετακινούμενος πληθυσμός , εκτός ορισμένων οικογενειών που ζούσαν μόνιμα στα χωριά τους, χειμώνα καλοκαίρι.
Ευτυχώς που μέχρι σήμερα ακόμη συναντά κανείς ορισμένα γλέντια «παρέας» και σε ορισμένες περιπτώσεις «κοινοτικούς χορούς» με τοπικούς μουσικούς. Οι κοινοτικοί χοροί είναι οι χοροί που γινόντουσαν και γίνονται την περίοδο του καλοκαιριού κατά την διάρκεια της ετήσιας πανήγυρης του χωριού ή σε κάποιο εξωκλήσι κατά την ημέρα της γιορτής του. Ο κοινοτικός χορός είχε και άλλες κοινωνικές διαστάσεις, όπως για παράδειγμα το νυφοδιάλεγμα. Στον κοινοτικό είχαν την ευκαιρία οι νέοι να δούνε ο ένας τον άλλον. Συνηθιζόταν όπως μας λέγει η τοπική προφορική παράδοση να γίνεται το διάλεγμα της νύφης από τον γαμπρό, χωρίς όμως να αποκλείεται και το αντίθετο.
<π> Επίσης οι πατινάδες δηλαδή οι δρομικές μετακινήσεις της παρέας των νέων με σκοπό την επίσκεψη σε σπίτια όπου υπήρχαν κοπέλες υποψήφιες για γάμο το συγκεκριμένο καλοκαίρι, σύμφωνα με τα τοπικά έθιμα. Όταν γινόταν κάποιος γάμος, η μεταφορά της προίκας καθώς και οι μετακινήσεις των συμπεθέρων προς την εκκλησία και το σπίτι του κουμπάρου, γινότανε με πατινάδα.
Εθνικό Πάρκο
Έχει υπογραφεί (Δεκέμβριος 2007) το σχέδιο Προεδρικού Διατάγματος με το οποίο η ευρύτερη περιοχή των Τζουμέρκων μεταξύ των Νομών Ιωαννίνων, Άρτας και Τρικάλων χαρακτηρίζεται ως Εθνικό Πάρκο. Στις περιοχές αυτές πρωταρχικός στόχος είναι η διατήρηση της υφιστάμενης κατάστασης του φυσικού περιβάλλοντος και η αποτελεσματική προστασία του «με τις πλέον ελάχιστες ανθρώπινες παρεμβάσεις». Επιτρέπεται η επίσκεψη υπό όρους και η επιστημονική δραστηριότητα και δραστηριότητες παραδοσιακού χαρακτήρα, εφόσον δεν βλάπτουν το περιβάλλον.
Τα όρη Αθαμανών κατά το παρελθόν είχαν πυκνά δάση. Όμως, κατά τα τελευταία χρόνια έχουν υποστεί έντονη αποψίλωση, οφειλόμενη στην εκτεταμένη υλοτομία και στη βόσκηση. Γι’ αυτό το λόγο υπάρχουν στην περιοχή μεγάλες γυμνές εκτάσεις. Σε παρόμοια κατάσταση υποβάθμισης βρίσκονται και τα χορτολίβαδα της περιοχής, στο μεγαλύτερο μέρος των οποίων έχουν επικρατήσει φυτά που θεωρούνται ανεπιθύμητα για τα ζώα που βοσκούν. Συνολικά στην περιοχή των Τζουμέρκων, της Καρκαδίτσας και του Περιστερίου έχουν καταγραφεί περισσότερα από 400 είδη φυτών.
Αρχαιολογικοί χώροι – Ευρήματα
Όπως αναφέρθηκε, οι Αθαμάνες ήλεγχαν τα περάσματα της νότιας Πίνδου μεταξύ της τετραρχίας της Θεσσαλίας και του βασιλείου της Ηπείρου. Μέχρι την εδραίωση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας η Αθαμανία αποτελούσε μία από τις πιο ισχυρές φυλές του βορείου ελλαδικού χώρου. Η Αθαμανία ανεξαρτητοποιήθηκε πλήρως και γνώρισε περίοδο μεγάλης ακμής από το 250 έως το 150 π.Χ. περίπου, υπό την ηγεσία των βασιλέων Θεοδώρου Α’, Αργιθέου, Θεοδώρου Β’ και Αμυνάνδρου . Ο ελεύθερος βίος και η δόξα των Αθαμάνων ολοκληρώθηκε με τον ηρωικό βασιλιά Σέλιπο. Ο πρώτος οικισμός και παλιά πρωτεύουσα της Αθαμανίας ήταν χτισμένη στη θέση «βρύσες» , 200μ ψηλότερα από συνοικισμό Παλαιοχώρι Γαρδικίου, όπου διατηρούνται ερείπια από κεράμους. Βρέθηκαν ακόμη αρχαιολογικά ίχνη, όπως νομίσματα με απεικονίσεις της Διώνης Αθηνάς, όπου αναγράφεται το όνομα Αθαμάνες. Ένα συγκεκριμένα σπάνιο νόμισμα δημοπρατήθηκε πριν πέντε χρόνια από οίκο της Αγγλίας με πλειοδότη Αθαμάνα που γεννήθηκε και κατοικεί στην Αμερική.
